Poradnik dla właścicieli i administratorów placów zabaw

Podczas projektowania placów zabaw należy pamiętać, że służą one zarówno najmłodszym, jak i dorosłym. Dzieci traktują je jako miejsce do gier i zabaw, a rodzice jako skwer do spotkań sąsiedzkich. Dlatego warto pamiętać o ławkach do siedzenia, które powinny być tak umiejscowione, aby siedzący na nich rodzice mogli objąć wzrokiem maksymalnie duży obszar placu. Odpowiedni punkt obserwacyjny nabiera na szczególnym znaczeniu  jeśli w pobliżu znajduje się ruchliwa ulica. Siedziska te nie powinny stać zbyt blisko ogrodzenia, aby nie wykorzystywano ich do skakania z oparcia ławki na lub przez płot (należy zachować w tej sytuacji odległość 1 metra). Przed ławką natomiast powinno znajdować się twarde podłoże.

Śmietniki stanowią niezbędny element placów zabaw, ponieważ umożliwiają utrzymywanie na nim ładu i porządku. Unikajmy umieszczania koszy w odległości od 2 do 3 metrów od ławek oraz wejść, aby nie zostały wykorzystywane do zabawy. Dodatkowo śmietniki tuż przy ławkach lub wejściach mogą narażać użytkowników placu na ataki owadów. Kosze powinny być dobrze przytwierdzone do podłoża. Zalecane jest, aby posiadały one mechanizm umożliwiający ich opróżnianie wyłącznie przez osoby upoważnione przez administratora. Psie toalety nie powinny być umiejscawiane w pobliżu miejsc zabaw.

Ogrodzenie na placu zabaw ma za zadanie utrudnić wstęp zwierzętom i ochraniać małe dzieci przed niebezpieczeństwem. Jeśli psy lub ruch samochodowy/rowerowy w naszej okolicy nie stanowią problemu, to można się zastanowić czy płot faktycznie będzie niezbędny. Weźmy jednak pod uwagę, że ogrodzenie daje dzieciom poczucie, że znajdują na „swoim” terenie, gdzie nic im nie grozi, ponieważ są oddzielone od okolicy. 

Nie wszystkie typy ogrodzeń nadają się do zastosowania na placu zabaw, jeśli jednak stwierdzimy, że jest ono potrzebne – nie żałujmy na ten cel pieniędzy. Dostosujmy ogrodzenie do obszaru, na którym znajduje się plac. Jeśli miejsce rekreacji znajduje się na terenach wiejskich lub w lesie, to zastosowanie metalowego płotu może nie być najlepszym pomysłem. Co innego, kiedy plac zabaw umieszczony jest na osiedlu, gdzie należy liczyć się z wandalizmem. Bez względu na rodzaj ogrodzenia, jakie zastosujemy, nie powinno ono narażać dzieci na niebezpieczeństwa. Rekomendowane jest zastosowanie się do normy PN-EN 1176, która zawiera pomocne wskazówki na ten temat. Ogrodzenia powinny być postawione w zgodzie z obowiązującymi normami, prawem i lokalnymi zwyczajami, przy czym zalecana ich wysokość wynosi 1 metr. W trakcie projektowania placu zabaw należy podjąć dezycję o użyteczność również innego rodzaju ogrodzenia. W związku z tym należy rozważyć kilka kwestii: 

1. sprawdźmy elastyczność elementów, z których wytworzone zostało ogrodzenie (sztywne sztachety mogą nie być odpowiednie w miejscach nachylonych, ponieważ z jednej strony mogą się niebezpieczne osuwać, a z drugiej zwiększają ryzyko potknięcia się przez  zbiegając z górki dzieci),
2. oceńmy zabezpieczenie krawędzi ogrodzenia (czy są np. zaokrąglone i odpowiednio wykończone),
3. ustalmy, czy nie ma możliwości uwięźnięcia dziecka w przestrzeniach lub otworach znajdujących się w ogrodzeniu,
4. zwróćmy uwagę na występujące w ogrodzeniu ostre krawędzie lub chropowate elementy (nie powinno się używać drutu kolczastego lub ostro zakończonych prętów),
5. sprawdźmy wytrzymałość materiałów na możliwy wandalizm, warunki pogodowe czy sposób, w jaki dzieci mogą korzystać z ogrodzenia,
6. zapytajmy producentów o rodzaj substancji, jakiej użyli do wykończenia ogrodzenia, np.: impregnaty drewna lub środki służące galwanizacji metalu,
7. oceńmy jakość materiałów (jako zasadę przyjmijmy, żeby wybierać ogrodzenia najlepszej jakości, w ten sposób ograniczymy konieczność częstych napraw i wysokich kosztów). Kiedy ogrodzenie zostanie już zamontowane, w trakcie jego konserwacji dbajmy o bezpieczeństwo użytkowników w sposób szczególny zwracając uwagę na:

• zniszczenia, które mogą się pojawić wskutek nieodpowiedniego rozmiaru oczek w siatkach ogrodzeniowych lub niewłaściwego mocowania,
• brak bezpiecznego wykończenia górnej części lub krawędzi płotu (może to być groźne w związku z tym, że dzieci wspinają się na ogrodzenia),
• łatwo dostępnych dla dzieci gwoździ lub nit, które mogą się pojawić na skutek niszczenia przez wandali drewnianych sztachet,
• to, czy przy usuwaniu ogrodzeń nie pozostały po rozbiórce elementy mocowania,
• zachowanie odpowiedniej odległości pomiędzy filarkami, poręczami lub barierkami a innymi elementami ogrodzenia,
• odpowiedni montaż ogrodzeń.

Nawet na najbardziej bezpiecznym placu zabaw może dojść do wypadku. Dlatego możliwe powinno być, aby pojazdy służb ratunkowych mogły swobodnie wjechać na jego teren (jak najbliżej miejsca wypadku). 

Bramka lub furtka o szerokości co najmniej 2,15 m powinna wystarczyć, aby ambulans nie miał kłopotów z wjazdem. 

• Jeśli plac zabaw jest zwykle zamykany, konieczne jest umieszczenie w widocznym miejscu informacji, w jaki sposób może być otwarty oraz w jakim miejscu znajdują się klucze do bramy. 
• Należy pamiętać także o podłożu, na którym karetka pogotowia mogłaby ewentualnie bezpiecznie zaparkować. 

Tam gdzie nie dotrze karetka wykorzystywane są nosze na kółkach. Zwróćmy uwagę, że bez pacjenta ważą one ok. 60 kg. Przewiezienie poszkodowanego z miejsca wypadku jest czasem znacznie utrudnione, zwłaszcza, kiedy podłoże placu zabaw jest grząskie, a pamiętajmy, że przy ratowaniu ludzkiego życia liczy się każda sekunda. Aby ułatwić transport pacjenta niezbędne może być wówczas wykonanie prowizorycznych ramp czy podjazdów. 

Ogrodzenie i związane z nim wejścia oraz bramki utrudniają także wstęp osobom chcącym wprowadzić na plac zabaw motocykle itp. Co należy wziąć pod uwagę przy umiejscowieniu bramek wejściowych? 

• Wydeptane ścieżki, które pokierują dzieci do furtki na plac zabaw. 
• Nie umieszczać wejść w pobliżu ruchliwej ulicy czy otwartej wody. 
• Należy unikać umieszczania wejść na pagórku. 
• Ważne jest, aby bramki nie kolidowały z urządzeniami do zabaw. Bardzo wiele wypadków zdarza się wówczas, kiedy huśtające się dziecko uderzy w otwierająca się bramkę wejściową. 

Bramki wejściowe – zasady

1. Wejścia na plac zabaw powinny mieć co najmniej 1 metr szerokości, aby umożliwić swobodny wjazd osobom na wózkach inwalidzkich. 
2. 2. O ile nie wiąże się to z niebezpieczeństwem, bramki wejściowe powinny otwierać się na zewnątrz (czyli wchodząc na plac dziecko powinno pociągnąć za klamkę i pchnąć, aby plac opuścić). Taka zasada wynika nie tylko z przepisów przeciwpożarowych (uciekając łatwiej jest bowiem pchnąć furtkę), lecz także z uwagi na fakt, że zwierzętom trudniej jest w ten sposób wejść na teren. 
3. Jeśli zamontowany jest mechanizm samozamykający, to nie powinien on zamykać się szybciej, niż po pięciu sekundach, aby umożliwić wjazd osobom na wózkach inwalidzkich i nie uderzyć dziecka, które wchodzi na plac zabaw. 

Oczywiście mogą zostać zastosowane różne metody służące zamykaniu bram (od prostej sprężyny do bardziej wymyślnych), przy czym droższe urządzenia są później zwykle tańsze w eksploatacji. Wskazane jest, aby na placu zabaw były także szersze bramy serwisowe służące np. do wjazdu maszyn ogrodniczych lub innego sprzętu. Bramy te powinny być zamknięte, kiedy nie są używane. Innym z rodzajów wejść są kołowrotki lub podobne urządzenia. Przed ich zamontowaniem należy ocenić, czy umożliwią wjazd ekipy ratunkowej z noszami lub osobom na wózkach inwalidzkich. Jest to szczególnie istotne w sytuacji, kiedy jest to jedyne wejście na plac. 

Warto się zastanowić, czy nie umieścić ławek w pobliżu wejść na plac zabaw. Dzięki temu rodzice mogą łatwiej i szybciej przeciwdziałać, kiedy ktoś niepowołany chciałby wejść na plac zabaw, czy też reagować na zachowania dzieci, które nierozważnie wybiegałyby z placu. 

Przy bramach wejściowych nie powinno być miejsc, które narażają dzieci na zakleszczenie palców lub inne podobne niebezpieczeństwa. Oznacza to, że należy zachować minimalną przestrzeń 12 mm pomiędzy bramką (furtką) a filarkiem czy słupkiem i to po obu stronach bramki (wokół palika). Przez cały czas kiedy bramka się otwiera lub zamyka przestrzeń ta nie powinna się zmniejszać. Dopuszczalne jest zamontowanie specjalnej podkładki, która zatrzyma otwierające się drzwi. Zatrzymywacz taki powinien mieć grubość co najmniej 12 mm i powinien być umieszczony nie przy dolnej krawędzi drzwi, ale na wysokości co najmniej 700 mm powyżej nawierzchni, aby w czasie zabawy dzieci się o niego nie potknęły.

Pod bramką należy zapewnić wolną przestrzeń o szerokości od 60 mm do 110 mm, co ograniczy ryzyko urazów stóp. Podłoże w tym miejscu powinno być utwardzone, aby wolna przestrzeń nie ulegała zmianom w związku z tym, że wchodzące i wychodzące dzieci nierzadko wymiatają stopami sypką nawierzchnię. Utwardzenie podłoża zaleca się nie tylko pod furtką, lecz także w odległości co najmniej 1 metra z każdej strony bramki. 

Wszystkie krawędzie furtki powinny być zaokrąglone i nie powinno być na nich ostrych kantów, o które dzieci mogłyby się zranić. 

Jeśli w furtce zainstalowano klamkę lub zasuwę, dziecko powinno móc ją otworzyć z obu stron. Nie powinno się stosować haczyków dłuższych niż 25 mm a wszelkie zaczepy do haczyków i same haczyki muszą być wygładzone na końcach – pamiętajmy, że zwykle znajdują one na wysokości oczu małego dziecka. Jeśli bramka jest ciężka, wskazane jest, aby zastosować mechanizm, który uniemożliwi automatyczne zamykanie się (patrz: powyższe uwagi na temat czasu zamykania się bramki). 

Duże bramy wejściowe wymagają wytrzymałych zawiasów oraz dobrego posadowienia. Konieczne będzie także zastosowanie odpowiednio mocnych haczyków i innych elementów zabezpieczających. 

Jeśli stosowane są przeszkody dla psów w postaci np.: belek czy potykaczy – powinny być one odpowiednio zabezpieczone, ponieważ dzieci mogą je usuwać lub przenosić.

Zwróćmy uwagę, w jaki sposób dzieci poruszają się po placu zabaw. Czy wchodząc na plac zabaw będą musiały przejść przodem do huśtających się obok wejścia? Czy schodząc ze zjeżdżalni czy karuzeli nie natkną się na inne dzieci biegające w pobliżu? 

O co należy zadbać?

1. Jeśli tylko jest to możliwe umieszczajmy huśtawki w takim ustawieniu wobec ogrodzenia, aby przejście za bujającymi się dziećmi było utrudnione. 
2. Zjeżdżalnie nie powinny być ustawiane w kierunku południowym, chyba, że pada na nie cień. Metalowe elementy mogą się bowiem nagrzewać i w środku dnia poparzyć bawiących się. 
3. Karuzele i inne urządzenia wirujące wymagają co najmniej dwumetrowej pustej przestrzeni wokół. 
4. W przypadku dużych urządzeń, które jednocześnie i kręcą się, i kołyszą konieczne może być zainstalowanie barierek wokół takiego sprzętu, aby małe dzieci nie znalazły się w obszarze zagrożenia.

Akty wandalizmu, mające miejsce na placach zabaw, zdarzają się najczęściej, kiedy w pobliżu nie ma miejsca, gdzie mogłyby bawić się nastolatki. 

Weźmy to pod uwagę przy planowaniu przestrzeni w sąsiedztwie placu i zastanówmy się nad miejscem spotkań dla młodzieży. 

Być może wystarczyłoby odpowiednio oddalone oraz oddzielone od reszty placu miejsce z kilkoma ławkami czy prosta wiata. Dzięki takim rozwiązaniom ograniczona zostałaby pokusa korzystania i dewastacji urządzeń przeznaczonych dla najmłodszych. Przypadków agresji wobec dzieci na placu zabaw, a także bójek nie da się wyeliminować. Być może umieszczenie na placu kilku furtek wejściowych umożliwiłoby przynajmniej łatwiejszą ucieczkę przed zagrożeniem. Problemem może być także graffiti. Obraźliwe treści należy bezzwłocznie usuwać! Natomiast te niegroźne, w szczególności o artystycznym charakterze, można zachować zapobiegając tym samym dalszym zniszczeniom.

Wachlarz urządzeń, jakie można umieścić na placu zabaw, jest bardzo szerok. Przy projektowaniu placu zabaw należy przejrzeć wszystkie dostępne katalogi od różnych dostawców. Rozważmy:

• czy kupić cały sprzęt od jednego przedsiębiorcy, który dostarczy nam wyposażenie wytwarzane przez wielu producentów, 
• czy lepiej samodzielnie stworzyć najlepszy zestaw urządzeń pochodzących od jednego dostawcy. 

Które urządzenia są lepsze – drewniane czy metalowe? 

Wszystko zależy od terenu, na którym urządzamy miejsce zabaw. Na obszarach, które są szczególnie narażone na wandalizm wskazane jest umieszczanie metalowych. 

Czy całe wyposażenie na placu zabaw powinno być konwencjonalne? 

Planując miejsce rekreacji pamiętajmy, że do zabawy dzieci użyją także drzew i krzewów znajdujących się w okolicy. Starajmy się zapewnić sprzęt, który będzie jak najbardziej różnorodny i który w maksymalny sposób umożliwi realizację dziecięcej potrzeby zabawy. 

Ważną częścią zabawy jest wyobraźnia, więc przemyślany dobór wyposażenia na placu zabaw może pobudzać dzieci do przeróżnych zabaw. Wybierając urządzenia na plac zabaw pamiętajmy o tym, że dzieci rosną. Za dziesięć lat potrzeby użytkowników będą inne. Mieszkając na tym samym podwórku i będąc członkiem lokalnej społeczności wskazane jest, aby te zagadnienia omawiać i decydować o rozwoju miejsca zabaw biorąc pod uwagę potrzeby starszych i młodszych dzieci a także mieszkańców okolicy.

Główną przyczyną urazów na placach zabaw jest upadek na nawierzchnię. Dlatego niezwykle istotne jest zapewnienie bawiącym się odpowiednio bezpiecznego podłoża.

• Obowiązujące normy wymagają, aby odpowiednia nawierzchnia znajdowała się pod urządzeniami wysokimi, tj. takimi na których dzieci mogą się bawić na wysokości powyżej 600 mm. 
• Podobna zasada dotyczy obszaru wokół urządzeń takich jak huśtawki, karuzele i zjeżdżalnie. W tym przypadku jest to niezależne od wysokości tego sprzętu. 

Należy mieć świadomość, że nawet najbardziej jakościowa nawierzchnia nie uchroni dzieci przed wszystkimi urazami głowy, ale na pewno w znacznym stopniu ograniczy ryzyko dla zdrowia i życia użytkowników.

Przypominamy, że norma wskazuje, że dobrze utrzymana nawierzchnia trawiasta albo ziemna są dopuszczalne w sytuacji upadku z wysokości do 1 metra. W sytuacji, gdy nie jesteśmy pewni czy dana nawierzchnia zapewni właściwą amortyzację należy przeprowadzić jej badanie zgodnie z wytycznymi normy PN-EN 1177. Dotyczy to przeważnie podłoża syntetycznego, które może być nieodpowiednio wykonane. 

Wyróżnić można kilka rodzajów nawierzchni:

1. Sypka – może się składać z takich materiałów jak kora, wióry drzewne, rozdrobnione mechanicznie drewno, piasek, żwir lub rozdrobniona guma. Tego rodzaju nawierzchnia powinna być odpowiednio gruba, tj.  sięgać na głębokość do 300 mm pod urządzeniem.

• Nie należy jej stosować pod sprzętem, który powinien być dobrze posadowiony (karuzele). 
• Jest natomiast odpowiednia pod urządzeniami składającymi się z elementów poziomych, jak np. wyciągi.

2. Gumowa – można ją stosować w formie „kafelków” lub większych fragmentów wykonywanych na miejscu z drobnych części gumy spojonych żywicą. Dostawcy tego rodzaju nawierzchni powinni przedstawić certyfikaty wskazujące do jakiej wysokości upadku spełnione jest kryterium HIC (Kryterium Urazu Głowy) określone w normie PN-EN 1177. Warto dodać, że gumowe nawierzchnie są dostępne w różnych kolorach i wzorach graficznych, co można wziąć pod uwagę planując plac zabaw.
3. Kratki gumowe – zwykle to sieć gumowa, która nie cechuje się znaczną absorpcją uderzeń. Jednak jeśli zostanie zamontowana w prawidłowy sposób, to spełni kryteria normy PN-EN 1177 i zapewni bezpieczny upadek z wysokości nawet 3 metrów. Ponieważ trawa rośnie w przestrzeniach pomiędzy gumowymi oczkami sieci, tego rodzaju nawierzchnia jest szczególnie wskazana na terenach pozamiejskich.
4. Powierzchnie dywanowe – to syntetyczne nawierzchnie rozwijane zapewniające bezpieczny upadek z wysokości. Dostawca takiego typu nawierzchni powinien dostarczyć odpowiedni certyfikat, podobnie jak w przypadku nawierzchni gumowych

Strefa bezpieczeństwa

Obszar, na którym powinna znajdować się nawierzchnia zależy od wysokości potencjalnego upadku, czyli w praktyce od wysokości, na której mogą bawić się dzieci. Im urządzenie jest wyższe, tym ważniejsze staje się zapewnienie bezpiecznego upadku. 

W przypadku sprzętu o wysokości do 1,5 m strefa powinna wynosić 1,5 m. Dla huśtawek i niektórych urządzeń kołyszących taka bezpieczna nawierzchnia powinna rozciągać się w promieniu ok. 1,5 m wokół, przy czym mierzyć ją należy od miejsca, w którym sprzęt jest najbardziej wychylony w czasie zabawy. Strefa bezpieczeństwa dla karuzeli powinna wynosić 2 m od krawędzi urządzenia. 

Dla urządzeń, gdzie wysokość upadku jest wyższa niż 1,5 metra, aby obliczyć strefa bezpieczeństwa należy zastosować następującą formułę: 

Strefa bezpieczeństwa = (maksymalna wysokość upadku – 1,5 m) x 0.667 + 1,5 m 

W przypadku huśtawek składających się z podpartej pośrodku deski i dwóch siedzisk oraz bujaków bezpieczna nawierzchnia powinna być zachowana na odległość co najmniej jednego metra od urządzenia w sytuacji, kiedy jest ono najbardziej wychylone. 

Dla huśtawek podwieszanych wymagana jest inna kalkulacja: 

1. Zmierz odległość od górnej poprzeczki, na której jest zawieszona huśtawka do miejsca, na którym siedzi dziecko w czasie zabawy. 
2. Pomnóż tak uzyskany wynik przez 0,867, następnie dodaj 1,75 m (jeśli pod huśtawką znajduje się nawierzchnia równomiernie pochłaniająca uderzenia – zwykle syntetyczna) albo 2,25 m (jeśli pod huśtawką jest nawierzchnia sypka). 

Bezpieczna nawierzchnia powinna być zastosowana na obszarze, który wyszedł z wyliczenia. Licząc z przodu i z tyłu huśtawki i co najmniej 875 mm po obu stronach mierząc od środkowego punktu siedziska huśtawki. Zatem, jeśli huśtawka mierzy od siedziska do górnej poprzeczki 1,8 m kalkulacja wygląda następująco: 

Dla nawierzchni syntetycznych 1,8 m x 0,867 = 1,561 m 1,561 m + 1,75 m = 3,31 m 

Odległość 3,31 m należy zastosować w przód i w tył huśtawki mierząc od środka siedziska znajdującego się w stanie spoczynku. 

Dla nawierzchni sypkich 1,8 m x 0,867 = 1,561 m 1,561 m + 2,25 m = 3,81 m 

W tym przypadku odległość będzie o pół metra dłuższa, niż w przypadku zastosowania nawierzchni syntetycznej.

Wykorzystanie krajobrazu oraz zasadzenie atrakcyjnej roślinności sprawi, że zabawa stanie się jeszcze większą frajdą. Pamiętajmy przy tej okazji o zasadzeniu drzew, które zapewnią cień małym dzieciom. Takie drzewa podniosą także walory wizualne placu. 

Wysoka trawa i polne kwiaty

Jeśli plac zabaw znajduje się na terenach pozamiejskich, zastanówmy się, czy nie należałoby pozwolić, aby porastała go wysoka trawa czy polne kwiaty. Można by wytyczyć na nim ścieżki, a kiedy zaczęłyby zarastać, możliwe stałoby się wytyczenie ich gdzie indziej, w miejscach, które wydepczą dzieci. Zabawa z dzikimi kwiatami oswaja dzieci z naturą i daje im wiele radości – nie zapominajmy o tym. 

Naturalne wzniesienia

Skorzystanie z naturalnych wzniesień to kolejna wartość dodana placu zabaw. Oczywiście pagórki nie powinny być zbyt strome, jeżeli bawią się tam małe dzieci, które jeszcze nie do końca kontrolują swoje ruchy. Zaleca się, aby maksymalne nachylenie wynosiło 30° Ulokowanie prostej lub skręconej zjeżdżalni na pagórku eliminuje konieczność zapewnienia drogiej nawierzchni absorbującej upadki z wysokości. W takim wypadku należy pamiętać, że roślinność nie powinna utrudniać widoczności, aby możliwe było sprawdzanie, co dzieje się z dziećmi korzystającymi z takiej zjeżdżalni. Ogrodnicy i sprzedawcy kwiatów zawsze posłużą nam informacją na temat jakości gleby w miejscu, gdzie organizujemy plac zabaw. Pomoże nam to w doborze odpowiedniej roślinności. Unikajmy roślin, które są:

• trujące,
• mają ostre kolce lub liście, 
• niejadalne, choć atrakcyjne dla dzieci owoce
• takich, które narażają na reakcje alergiczne.